De TTIP-documenten die Greenpeace in handen kreeg, tonen aan dat de onderhandelingen tussen de Verenigde Staten en de EU over het vrijhandelsverdrag TTIP stroef verlopen. De kans is bovendien groot dat de kritiek door de onthullingen nog verder zal aanzwellen.
Bijna vier jaar wordt er nu in het diepste geheim onderhandeld over TTIP. Vanaf maandag liggen plotseling honderden documenten over het verdrag op straat: Greenpeace heeft dossiers in handen gekregen, en die op internet geplaatst. Dat zou weleens grote gevolgen kunnen hebben voor de onderhandelingen.
Wat is TTIP ook alweer? De afgelopen decennia hebben de EU en de Verenigde Staten de meeste handelsbarrières al opgeschort. Met TTIP moet ook de regelgeving gelijk worden getrokken, waardoor bedrijven nog makkelijker zaken kunnen doen aan de andere kant van de oceaan.
Met name in Europa levert dat forse kritiek op: critici zijn bang dat er een akkoord overblijft met de minst strenge regels, waardoor de striktere EU-regels het onderspit zullen delven.
Diverse Europese kopstukken – van minister Lilianne Ploumen van Buitenlandse handel tot Handel-Eurocommissaris Cecilia Malmström – hebben geprobeerd de zorgen weg te nemen door hier en daar wat toezeggingen te doen.
Ondertussen zijn de onderhandelingen in de beslissende fase terecht gekomen. De tijd begint inmiddels te dringen. Er is namelijk niet alleen aan de Europese kant veel kritiek op TTIP, ook veel Amerikanen zien een handelsverdrag niet zitten. Obama wil de deal wel graag sluiten, maar hij is bezig aan zijn laatste termijn en zal in januari 2017 het stokje overdragen. Het is maar de vraag of zijn opvolger het verdrag niet direct naar de prullenbak verwijst.
Ook Clinton heeft twijfels
Donald Trump, die de Republikeinse presidentskandidaat lijkt te gaan worden, is fervent tegenstander van TTIP. Trump is kritisch op vrijwel alle vrijhandelsverdragen, die volgens hem veel Amerikanen hun baan hebben gekost. Ook TTIP moet het ontgelden.
Hillary Clinton, die de nominatie voor de Democraten bijna binnen heeft, was in het verleden wel positief over vrijhandelsverdragen. Maar onder druk van het relatieve succes van Bernie Sanders, haar tegenstander in de voorverkiezingen en eveneens tegenstander van het vrijhandelsverdrag, is ook Clinton niet zonder meer vóór TTIP. Ze houdt zich wat aan de oppervlakte, maar zei vorig jaar al dat ze niet 'blij wordt van wat ik er over heb gehoord'.
Diverse Europese leiders willen de deal zo snel mogelijk sluiten. Eurocommissaris Malmström van Handel verklaarde eerder dit jaar al dat er haast bij was, net als de Duitse bondskanselier Angela Merkel vorige maand. Premier Mark Rutte zei afgelopen maand dat er "tempo" gemaakt moet worden.
Het leek er tot nu toe dat het verdrag er inderdaad snel zou komen. De Europese en Amerikaanse leiders hebben tot dusver steeds gezegd dat ze denken nog dit jaar tot een deal te kunnen komen - voordat Obama aftreedt.
Onderhandelingen verlopen stroef
Maar dat blijkt nu weleens schone schijn te kunnen zijn: de nu gelekte documenten schetsen een heel ander beeld dan wat er tot nu toe steeds naar buiten is gebracht. De onderhandelingen lijken op sommige punten bijzonder stroef te verlopen.
Zo wil de EU de landbouwmarkt niet openbreken, en haar eigen producten blijven beschermen. De VS blokkeert daarom het makkelijker importeren van auto's, zo meldt de Duitse krant Süddeutsche Zeitung.
Daarnaast zijn er nog flinke meningsverschillen over bijvoorbeeld voedselveiligheid. De regels zijn over het algemeen wat strenger in de EU, en de Europeanen willen dan ook graag dat de exporterende partij aantoont dat de producten voldoen aan de importeur. De Amerikanen willen dat juist bij de importeur neerleggen, stelt RTL Nieuws.
Ook de onderhandelingen over cosmetica verlopen moeilijk. In Europa is het bijvoorbeeld verboden om uv-filters te testen op dieren, terwijl dat in de Verenigde Staten wel is toegestaan. De Amerikanen zijn niet van plan om daarmee te stoppen. "De gesprekken verlopen erg moeizaam, en de punten waarop de partijen dichterbij elkaar zijn gekomen zijn spaarzaam", staat er ondubbelzinnig in de documenten.
Dealbreaker
De Europeanen en Amerikanen kunnen het ook niet eens worden over ISDS, een onderdeel in veel handelsverdragen dat bedrijven moet beschermen als ze investeren in het buitenland. Als een bedrijf investeert en het land plotseling de wetgeving aanpast, kan het bedrijf een schadevergoeding eisen. Of die wordt toegekend, wordt dan besloten door een arbitragehof.
Critici vrezen echter dat bedrijven op die manier de wetgeving in een land naar hun hand kunnen zetten. De uitspraken vinden bovendien achter gesloten deuren plaats. De EU wil ISDS daarom aanpassen. Zo wil Eurocommissaris Malmström van Handel dat er een mogelijkheid komt om in hoger beroep te gaan, en dat de rechters die in de arbitragecommissie zitten zich aansluiten bij een internationaal hof. Dat moet dan nog wel worden opgericht. Malmström noemde hervormingen van ISDS zelfs een 'dealbreaker'.
In de nu gelekte stukken staat dat de gesprekken over ISDS worden gevoerd in een 'open en constructieve sfeer'. Maar de Amerikanen laten weinig los wat ze eigenlijk vinden van de Europese voorstellen.
'Zet de onderhandelingen stil'
De onderhandelaars zijn er dus nog lang niet uit. En met de nieuwe onthullingen kunnen de protesten tegen TTIP aanzwellen. Hoewel uit de meest recente Eurobarometer blijkt dat de meerderheid van de Europeanen nog voor het verdrag is, wint het tegenkamp terrein (zie onderstaande diagram). Deze onthullingen zouden weleens een extra zetje in de rug kunnen zijn voor de tegenstanders.
Greenpeace sorteert vast voor op een groter protest tegen TTIP. Nog voor de documenten daadwerkelijk zijn gepubliceerd, pikt de milieuorganisatie er alvast wat punten uit die koren op de molen zijn van critici van het verdrag. "Deze documenten laten zien dat miljoenen mensen terecht bezorgd zijn over TTIP", aldus Faiza Oulahsen, campaigner bij Greenpeace Nederland, in een persbericht. "TTIP is een gigantische verschuiving van de macht van burgers naar grote bedrijven."
Greenpeace stelt onder meer dat de Europese regels voor voedselveiligheid worden versoepeld. Het wordt bijvoorbeeld toegestaan om meer pesticiden te gebruiken, en het verdrag zou een opening bieden voor het toelaten van gemodificeerd voedsel in Europa. Greenpeace eist dat de onderhandelingen over het verdrag worden opgeschort.
Of dat gaat gebeuren, is nog maar de vraag. De onthulling van de documenten voert de druk op de onderhandelaars wel flink op. Nu blijkt dat de onderhandelingen stroef verlopen, is het nog maar de vraag of er wel een deal op tafel ligt voor Obama uit het Witte Huis moet.
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl